در صنعت پیچیده قرن اخیر کسب اطمینان نسبت به عملکرد صحیح سیستمها اهمیت ویژه‌ای دارد. صنعت الکترونیک نیز یکی از مواردی است که مورد توجه واقع شده است. دستگاههای عیب یاب کمک می‌کنند تا عیوب پدید آمده در دستگاه الکترونیکی مشخص شود. این دستگاهها شامل انواع ولتمتر، اسیلوسکوپ و دستگاههای ویژه می‌باشند. افرادی که در زمینه الکترونیک کار فنی یا مهندسی انجام داده باشند حتما با این ابزارها آشنایی کامل دارند.

به دنبال لزوم بکارگیری مدارات الکترونیک در خودروها و کاربردی شدن آن در صنعت خودروسازی، مدارات گوناگونی مخصوص خودرو طراحی و بکارگرفته شد که مدار کنترل آلودگی یکی از این نوع مدارات است. متاسفانه در صنعت خودروسازی کشور ما اولین مدار الکترونیکی پیچیده‌ای که مورد استفاده قرار گرفت مدار کنترل آلودگی موتور یا همان کامپیوتر موتور بود. درحالیکه مدارات بی شماری از قبیل کروز کنترل، کنترل سیستم تعلیق (خودروی زانتیا) ، کنترل ایربگ، سیستم ضد سرقت و غیره سالهای سال در خودروها کاربرد داشته‌اند. عیب یابی این سیستم ها به دلیل پیچیدگیهایی که دارند مستلزم استفاده از ابزارهای خاصی هستند که به دیاگ تولز (Diagnostic tool) معروفند.

دستگاه دیاگ تولز یا عبارت فارسی آن دستگاه عیب یاب دستگاهی است الکترونیکی که با کامپیوتر خودرو ارتباط دیجیتالی برقرار کرده و با دریافت برخی اطلاعات از آن تعمیرکار را برای عیب یابی خودرو کمک می‌کند. بهتر است علاقمندان محترم به این موضوع توجه داشته باشند که دستگاه دیاگ یک دستگاه جادویی نیست و بیشتر زحمت عیب‌یابی را تعمیرکار باید شخصا برعهده داشته باشد. اطلاعاتی که دستگاه عیب‌یاب از کامپیوتر خودرو دریافت می کنند به چند دسته تقسیم می شوند:

1. کدهای تشخیص عیب سیستم انژکتوری (عمدتا عیوب الکترونیکی)
2. کدهای عملکردی موتور

کدهای تشخیص عیب مربوط به عیوب الکتریکی یا الکترونیکی هستند که در سیستم انژکتوری موتور شامل سنسورها و انژکتورها و سایر عملگرها بوجود آمده و کامپیوتر خودرو آنها را تشخیص می‌دهد. این کدها در حافظه کامپیوتر ذخیره شده و توسط دستگاه دیاگ دریافت می شود. دستگاه دیاگ بعد از دریافت این کدها آنها را روی صفحه نمایش می دهد. تعمیرکار با مشاهده این کدها متوجه می شود که کدامیک از قطعات معیوب است. اما سریعا نباید نسبت به تعویض قطعه اقدام کرد!

عیوب مونتاژی یکی از عیوب رایج در سیستمهای انژکتوری موتور خودروها می باشند! تصور کنید که کانکتور یکی از سنسورها در جای خود شل شده باشد. مسلما وقتی اقدام به تعویض سنسور می کنید، کانکتور آنرا جدا کرده و بعد برروی سنسور جدید محکم جا زده می‌شود ... از کجا معلوم که سنسور اولیه سالم بوده و تنها کانکتور آن شل شده باشد. با این کار، عیب شناسایی نشده و تنها بهای سنسور تعویضی به حساب صاحب خودرو نوشته می‌شود.

برای عیب یابی اولین قدم تعیین نوع خودرو و نوع کامپیوتر آن است. سعی کنید آنرا درست انتخاب کنید زیرا در غیر اینصورت دچار مشکل خواهید شد.

هر کارخانه خودروسازی موظف است برای تمامی خودروهای تولیدی خود دستگاه دیاگ مربوطه را تهیه و در اختیار تمامی تعمیرگاهها و مراکز سرویس خود قرار دهد. در نتیجه کارخانه بنز فقط برای خودروهای بنز دستگاه دیاگ تهیه خواهد کرد و نمی‌توان خودروهای پژو یا رنو را با دستگاه دیاگ بنز عیب یابی کرد. در حال حاضر خودوهای ساخت پژو، سیتروئن، نیسان، بنز و ... در ایران دارای پشتوانه فنی از شرکتهای اصلی بوده و دارای دستگاه دیاگ برای تمام محصولات خود هستند. اگر به دستگاه دیاگ پـژو یا هر دستگاه دیگری مراجعه کنید متوجه خواهید شد که در اولین مرحله نوع خودرو را باید تعیین کنید. کارخانه پژو انواع مختلفی خودرو تولید و عرضه می‌کند که تنها انواع محدودی از آنها در ایران در دسترس است. اما کارخانه پژو موظف است دستگاه عیب یاب خود را برای عیب یابی تمامی انواع خودروی پژو طراحی و عرضه کند. پس در اولین گام برای عیب‌یابی باید نوع خودرو را تعیین کرد.

خودروهای مختلف دارای کدهای عیب‌یابی متفاوتی هستند و ممکن است براساس طراحی از کدهای مختلفی برای تبادل اطلاعات بین کامپیوتر و دستگاه دیاگ استفاده کنند. این موضوع برای خودروهای تولیدی یک کارخانه نیز ممکن است وجود داشته باشد. مثلا پژو 405 و 206 دارای کد ارتباطی مختلفی می‌توانند باشند. حتی خودروی 206 با تیپ متفاوت نیز ممکن است کدهای تبادل داده متفاوتی نسبت به هم داشته یاشند. پس سعی کنید خودروی مورد عیب‌یابی را درست شناسایی کرده و در منوی انتخاب خودرو نوع خودرو را درست انتخاب کنید.

دستگاه دیاگ از طریق یک کابل به کانکتور مخصوص عیب یابی خودرو متصل می شود. این کانکتور ممکن است درون اتاق و زیر داشبورد باشد یا اینکه مانند سمند و پژو 405 زیر کاپوت قرار داشته باشد. به هرحال باید کابل دستگاه عیب یاب را به کانکتور عیب یابی متصل کرد.

پس از آن نوبت به برقراری ارتباط می رسد. برای این مرحله کامپیوتر یا کامپیوترهای خودرو باید روشن باشند. پس لازم است سوییچ را کاملا باز کنید (حالت اکسسوری کافی نیست) اما استارت نزنید زیرا نیازی به روشن کردن موتور نیست. بلافاصله باید ارتباط کامپیوتر با دستگاه دیاگ برقرار شود. سپس وارد منوی Connect شوید و با کامپیوتر موتور ارتباط برقرار کنید. اگر ارتباط کامل باشد پیامی روی صفحه می‌آید و می‌گوید که ارتباط برقرار شد. اگر حدود 15 ثانیه بیشتر طول کشید بدانید که جایی اشکال دارد. زیراکه 5 ثانیه یا حتی کمتر کافی است.

عیب بابی از این مرحله به بعد آغاز می‌شود. خواندن کدهای خطا کاریست که باید انجام دهید ولی باید با هوشمندی و مهارت برخورد کنید. کدهای خطا را جامع درنظر بگیرید. زیرا مجموع چند کد خطا که همزمان ظاهر شده اند می توان متوجه یک ایراد عمده شد ولی اگر تک تک آنها را در نظر بگیرید، متحمل هزینه هنگفتی خواهید شد و ایراد خودروی شما نیز برطرف نخواهد شد. متاسفانه دستگاههای عیب یاب فاقد هوشمندی لازم درباره تعیین عیوب مرکب هستند و لازم است تعمیرکار خبره این عمل را شخصا به درستی انجام دهد.

خواندن پارامترهای کاری موتور روشن از دیگر قابلیتهای دستگاههای عیب یاب است. پارامترهای موتور عبارتند از سرعت موتور، دمای هوا، دمای آب، آوانس جرقه، مقدار سوخت، لین یا ریچ بودن دود اگزوز، مقدار باز بودن دریچه گاز، مقدار باز بودن استپر موتور، و موارد دیگر که با بررسی آنها می‌توان کارکرد موتور را دقیقا مورد بررسی و ارزیابی قرار داد. اگر کسی بتواند همزمان با بررسی کدهای خطا ، پارامترهای کاری موتور را نیز مد نظر قرار دهد می‌تواند به راحتی عیب موتور اعم از عیوب برقی یا حتی عیوب مکانیکی را نیز تشخیص دهد.

خواندن پارامترهای عملکردی موتور نیز یکی از داده های مهم محسوب می‌شود. یک تعمیرکار ماهر اغلب به این داده‌ها اکتفا می‌کند و از کدهای عیب برای چک کردن تعمیر استفاده می‌کند. پس سعی کنید تحلیل درستی از مقدار پارامترها داشته باشد. این نوع تحلیل نیاز به تجربه و علم فراوانی دارد که به راحتی قابل کسب است و تنها به مطالعه و دقت نیاز دارد. برای نمایش پارامترها منوی مربوطه را انتخاب کنید. در این صورت جدولی شامل نام پارامتر و مقدار آن نمایش داده خواهد شد که با برسی آنها می‌توان علاوه بر عیوب الکترونیکی، بسیاری از عیوب مکانیکی موتور را هم به راحتی تشخیص داد.

تشخیص عیوب موتور براساس پارامترها عملکردی راه حل علمی برای تشخیص است. عزیزان مبتدی سعی کنند برای افزایش تجربه قبل از خواندن کدهای عیب‌یابی ابتدا پارامترهای عملکردی را مشاهده و آنالیز کرده و عیب خودرو را حدس بزنند. سپس برای چک کردن خود از خواندن کدهای عیب استفاده نمایید

پیشتر تذکر داده شده که یک تعمیرکار ماهر نیازی به استفاده از دستگاههای کامپیوتر موسوم به دیاگ تولز ندارد زیرا بسیاری از عیوب بوجود آمده در موتور خودروها منشاء مکانیکی داشته و دستگاه دیاگ قادر به تشخیص آنها نیست. اما استفاده از دستگاه دیاگ به عنوان دستگاه اندازه گیری مقادیر عملکردی موتور کمک موثرتری برای تشخیص صحیح عیوب خواهد بود.